Ανίτα Ρατσβελισβίλι: Από τη Μετροπόλιταν στη Ρωμαϊκή Αγορά
Ο ήλιος που έδυε είχε σκορπίσει ένα πορτοκαλί φίλτρο στη Ρωμαϊκή Αγορά. Οι φωτογράφοι μάζευαν τον εξοπλισμό τους, η πρόβα είχε μόλις τελειώσει, οι τεχνικοί είχαν αναθαρρήσει που ο ήχος και η ακουστική του χώρου είναι πολύ καλύτερα απ’ όσο περίμεναν, η φωνή της Ανίτα Ρατσβελισβίλι είχε αφήσει ενεούς τους ανυποψίαστους περαστικούς, καθώς με τις λίγες νότες που ψέλλισε στη Ρωμαϊκή Aγορά τράνταξε το Μοναστηράκι. «Η νεαρή τραγουδίστρια που συναρπάζει τον κόσμο της όπερας», σύμφωνα με τους «New York Times», «η καλύτερη μέτζο του πλανήτη στις μέρες μας» κατά τον Ρικάρντο Μούτι, η πλέον περιζήτητη στις κορυφαίες όπερες του πλανήτη δεν είχε κλείσει ούτε 36 ώρες στην Ελλάδα, αλλά οι προσδοκίες για την εμφάνισή της το Σάββατο δίνουν επιτέλους διεθνές χρώμα στο αποδεκατισμένο καλοκαίρι μας.
Το ρεσιτάλ της είναι η εναρκτήρια εκδήλωση του θεσμού του ΥΠΟΑ «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» και η σταρ της Μετροπόλιταν, πανευτυχής που επανασυνδέεται με το κοινό, ετοιμάζεται να τραγουδήσει άριες από όπερες του λατρεμένου της Βέρντι, των Τσιλέα, Γκουνό, Σαιν- Σανς.
Απέναντί μου έχω την οικογένεια σε πλήρη απαρτία: η Ανίτα ακαταπόνητη, ο τενόρος σύντροφός της Οtari Μaisuradze και ο σκυλάκος τους Φράνκι, πανταχού παρών στα λυρικά θέατρα του πλανήτη. Έχουν φτάσει στην Αθήνα από την Τυφλίδα, όπου παρέμεινε καθόλη τη διάρκεια της καραντίνας.
Νομίζω πως θα είναι μια σημαντική για όλους μας βραδιά, γιατί όλοι αναζητάμε τρόπους να επιστρέψουμε στην κανονικότητα, να ξαναπιάσουμε τη ζωή από κει που την αφήσαμε, να ξαναενωθούμε μέσα από την τέχνη. Προφανώς και δεν με νοιάζει τόσο ο ήχος, ούτε καν το πώς θα τραγουδήσω, όσο η συγκίνηση που είμαι βέβαιη ότι θα νιώσουμε
«Η Γεωργία είναι η πατρίδα μου, εκεί όπου νιώθω ότι ανήκω, το μέρος όπου ζουν όσοι αγαπώ. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα ζούσα σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου. Μου αρέσει η αίσθηση του να επιστρέφω στο σπίτι περισσότερο από το να αποκλείω την πιθανότητα να ζω περιόδους ευτυχίας σε άλλες πόλεις του κόσμου» λέει. Οικεία, άνετη, διαρκώς χαμογελαστή, η Ανίτα Ρατσβελισβίλι έχει μια μοναδική ικανότητα να αποδομεί και συγχρόνως να δίνει νέες διαστάσεις στον όρο «ντίβα της όπερας».
«Μου στοίχισε πολύ που ακυρώθηκε ο Βέρθερος που ετοιμάζαμε με την Εθνική Λυρική Σκηνή στην Αθήνα τον Μάιο, γιατί την Ελλάδα την αγάπησα σφόδρα από την πρώτη φορά που ήρθα εδώ για την Κάρμεν, πριν από δύο χρόνια. Οπότε, όταν ο Γιώργος (σ.σ. Κουμεντάκης) μου πρότεινε να έρθω για το ρεσιτάλ στη Ρωμαϊκή Αγορά, δέχτηκα χωρίς δεύτερη σκέψη. Νομίζω πως θα είναι μια σημαντική για όλους μας βραδιά, γιατί όλοι αναζητάμε τρόπους να επιστρέψουμε στην κανονικότητα, να ξαναπιάσουμε τη ζωή του από κει που την αφήσαμε, να ξαναενωθούμε μέσα από την τέχνη. Προφανώς και δεν με νοιάζει τόσο ο ήχος, ούτε καν το πώς θα τραγουδήσω, όσο η συγκίνηση που είμαι βέβαιη ότι θα νιώσουμε».
To lockdown την πέτυχε στο Βερολίνο, να αναμετριέται ξανά με την Κάρμεν, τον ρόλο που δέκα χρόνια πριν την προσγείωσε από την Τιφλίδα στη Σκάλα του Μιλάνου. «Προλάβαμε να κάνουμε τις δύο πρώτες παραστάσεις. Χωρίς να το περιμένουμε, λίγο πριν από την τρίτη sold-out βραδιά, η γερμανική κυβέρνηση αποφάσισε να κλείσει τα πάντα. Στον Μπαρενμπόεμ δεν άρεσε καθόλου η απόφαση κι έτσι μας ζήτησε να παίξουμε την τρίτη βραδιά σε ένα άδειο θέατρο σαν να μην συνέβαινε τίποτα. Τότε για πρώτη φορά διαπίστωσα πόσο άχαρο είναι να παίζεις χωρίς κοινό, να προσποιείσαι ότι η ζωή συνεχίζεται.
Είναι πολύ περίεργος ο τρόπος που μάθαμε να συνδιαλεγόμαστε με την τέχνη μέσω streaming όλο αυτό το διάστημα. Καταλαβαίνεις ότι σε παρακολουθούν, μέσω υπολογιστή εκατομμύρια άνθρωποι, πράγμα που είναι αδύνατο να συμβεί σε ένα θέατρο, αλλά, από την άλλη, είναι αδιανόητο το μούδιασμα που νιώθεις όταν τελειώνεις μια άρια και τη στιγμή που αισθάνεσαι ότι έχεις δώσει όλο σου το είναι, συνθλίβεσαι στη σιωπή και δεν υπάρχει κανείς να αποθεώσει αυτό το δόσιμο».
— Η πανδημία δημιούργησε μια τεράστια απόσταση ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το κοινό. Δηλαδή κατάργησε τη συνθήκη για την οποία αγωνίζεστε όλη σας τη ζωή: την ένωση με τον κόσμο.
Πράγματι, και παρότι έγιναν τόσες προσπάθειες μέσω τεχνολογίας, τίποτα δεν μπορεί να υποκαταστήσει το κύμα που έρχεται κατά πάνω σου από τον κόσμο την ώρα που τραγουδάς. Ακόμα και όταν όλα τα φώτα πέφτουν στο πρόσωπό σου και δεν μπορείς να διακρίνεις αντιδράσεις, η ενέργεια τα διαπερνά όλα.
— Κι όταν η ενέργεια σου μεταφέρει ότι κάτι πάει στραβά;
Προσπαθείς με κάθε τρόπο να επαναφέρεις τον κόσμο δίπλα σου. Δεν είναι πάντα εύκολο. Στην Ιταλία και στη Γαλλία το κοινό είναι πάντα πιο μεγάλο ηλικιακά. Για παράδειγμα, συχνά μπορεί να δεις κάποιους να κοιμούνται. Όμως έχει πλάκα το ότι ειδικά οι Γάλλοι μπορεί να είναι κατάκοποι σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, αλλά στο τέλος είναι αδιανόητα ενθουσιώδεις. Κάνουν σαν να βλέπουν ποδόσφαιρο και έχεις μόλις βάλει γκολ. Νομίζω ότι το πιο ψαγμένο και νεανικό κοινό το συναντώ στη Γερμανία και στην Αυστρία. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με το εκπαιδευτικό τους σύστημα, που τους φέρνει από την παιδική ηλικία σε επαφή με την κλασική μουσική και τις τέχνες.
— Ας γυρίσουμε στα δικά σας νιάτα. Το κορίτσι που κάποτε άφησε τη Γεωργία για να αναζητήσει την τύχη του στην Ιταλία φανταζόταν τους θριάμβους που ακολούθησαν;
Το κορίτσι εκείνο δεν μπορούσε ποτέ να φανταστεί τίποτα. Μπορεί να τραγουδούσα από μωρό, να λάτρευα τις Σελίν Ντιόν, Αρίθα Φράνκλιν, Γουίτνεϊ Χιούστον, αλλά μέχρι τα 17 δεν είχα το παραμικρό ενδιαφέρον για την όπερα. Εξού και άρχισα να σπουδάζω Νομική, προετοιμάζοντας παράλληλα την είσοδό μου στη μουσική σχολή. Τη δεύτερη χρονιά και αφού ξεκίνησα να σπουδάζω μουσική, αποφάσισα πως δεν μπορούσα να ανταποκριθώ όπως έπρεπε και στις δύο ιδιότητες. Έτσι, αντί να γίνω μια δικηγόρος με δυνατή φωνή (χρήσιμη για τις δικαστικές αίθουσες), έγινα τραγουδίστρια με πολλές νομικές γνώσεις (επίσης πολύτιμο).
Δεν είμαι από τους ανθρώπους που κάνουν όνειρα μεγάλα. Προτιμώ να δουλεύω, να μην αφήνω πράγματα στην τύχη, να μην αναβάλω για αύριο ό,τι μπορώ να κάνω σήμερα και να βάζω τα δυνατά μου. Αλλά όνειρα μεγάλα δεν έκανα ποτέ. Ποτέ δεν πίστεψα ότι θα κάνω καριέρα στη Σκάλα ούτε ότι θα με αποθέωναν στη νεοϋορκέζικη Mετροπόλιταν. Σκεφτείτε πως όταν πήγα στο Μιλάνο για την περίφημη πια πρώτη οντισιόν που μου χάρισε την πρώτη μου συμμετοχή στην Κάρμεν πλάι στον Γιόνας Κάουφμαν, όχι απλώς δεν είχα ξαναπάρει μέρος σε οντισιόν αλλά δεν είχα καν ταξιδέψει ποτέ έξω από την πατρίδα μου.
— Εσείς μπορεί να μην είχατε μεγάλα όνειρα, οι γονείς σας όμως δεν είχαν προσδοκίες για σας;
Ο πατέρας μου ήταν μπασίστας και στα νιάτα του συνθέτης. Η μητέρα μου χορεύτρια σε παραδοσιακά συγκροτήματα της Γεωργίας και για πολύ μικρό διάστημα ψιλοτραγουδούσε γιατί έχει υπέροχη φωνή. Ποτέ δεν τόλμησε να πάει σε διαγωνισμό και να διεκδικήσει κάτι περισσότερο. Σε μία από τις μικρές της μουσικές περιπέτειες γνώρισε τον πατέρα μου και έφτιαξαν οικογένεια. Μεγάλωσα σε ένα πάρα πολύ φτωχό περιβάλλον και οι δύο αυτοί άνθρωποι θυσίαζαν για χρόνια τα πάντα για να καταφέρω να ζήσω το όνειρό τους.
Θυμάμαι πως όταν η καθηγήτρια της μουσικής τούς είπε «μην αφήσετε το παιδί στη Γεωργία, έχει σπάνια χαρίσματα, κάντε ό,τι μπορείτε για να φύγει στο εξωτερικό και να προοδεύσει», έβαλαν υποθήκη το σπίτι και όλα μας τα υπάρχοντα. Με τα χρήματα αυτά μου εξασφάλισαν τα πρώτα έξοδα για τα εισιτήρια και τη διαβίωση τις πρώτες μέρες στο Μιλάνο. Κι εγώ με τη σειρά μου, για αρκετό καιρό, ό,τι χαρτζιλίκι έβγαζα, το έστελνα πίσω για να μη μας πάρει η τράπεζα το σπίτι.
— Πλέον έρχονται συχνά στις παραστάσεις σας;
Στην Αμερική δεν έχουν καταφέρει ακόμα να με ακούσουν, καθώς δεν είναι και το ευκολότερο πράγμα στον κόσμο για έναν Γεωργιανό να πάρει βίζα. Αλλά Άμστερνταμ και Παρίσι έρχονται συχνά. Αυτό που δεν θα ξεχάσω είναι το ντεμπούτο μου στη Σκάλα του Μιλάνου, με τους γονείς μου να κάθονται στην τρίτη σειρά του θεάτρου. Θυμάμαι, τότε δεν είχα καν χρήματα να τους στείλω για να έρθουν και τελικά ο πρώην Πρόεδρος της χώρας τούς μετέφερε στην Ιταλία με το αεροπλάνο του, καθώς θεωρούσε την καριέρα μου εθνική υπόθεση.
Θυμάμαι τη μητέρα μου να κλαίει από την ώρα που μπήκε στο θέατρο, κάτι που βεβαίως είναι σύνηθες για εκείνη. Αλλά το να βλέπω τον μπαμπά μου να έχει πλαντάξει, ειλικρινά ήταν κάτι που δεν είχα ξαναδεί στη ζωή μου. Κάποια στιγμή στην παράσταση είπα μέσα μου: «Ανίτα, αν θέλεις να φέρεις σε πέρας για πρώτη φορά τον ρόλο της Κάρμεν, μην ξανακοιτάξεις στην τρίτη σειρά». Τουλάχιστον είχα στο πλάι μου τον Γιόνας Κάουφμαν, που προσπάθησε με όλες του τις δυνάμεις να με συμβουλεύσει, να αναπληρώσει την εμπειρία που δεν είχα, να μου μάθει ακόμα και τα πιο βασικά: πώς μπαίνουμε και πως βγαίνουμε από τη σκηνή.
— Από τη Γεωργία βρεθήκατε στη Σκάλα του Μιλάνου και από κει στα θέατρα της Ευρώπης και στη Νέα Υόρκη. Είναι πολύ διαφορετική η λαμπερή κορυφή της Mετροπόλιταν;
Πηγαίνοντας στην Ιταλία, ένιωσα μια σχετική οικειότητα, γιατί η ευρωπαϊκή νοοτροπία δεν είναι δα τόσο μακριά από τη δική μας. Η Αμερική είναι ένας άλλος κόσμος. Όλα εκεί λειτουργούν διαφορετικά. Είναι κορυφαίοι επαγγελματίες, προσπαθούν πάντα να κρατούν μια στοιχειώδη ευγένεια κι αν τυχόν σε αντιπαθήσουν, μιλάμε ειλικρινά για τον απόλυτο τρόμο. Συμβαίνει, όμως, κάτι πολύ ενδιαφέρον στις Ηνωμένες Πολιτείες: οι άνθρωποι σε αξιολογούν συνολικά, μελετώντας τον χαρακτήρα, τη συμπεριφορά, την προσαρμοστικότητα στη συνύπαρξη και, φυσικά, τις τραγουδιστικές επιδόσεις. Είναι σαν να κρίνεσαι αυστηρά, αλλά άπαξ και σε αγαπήσουν, δεν σε αμφισβητούν εύκολα.
Έχουν υπάρξει φορές στην Αμερική που μου έχει συμβεί να μην τραγουδήσω καλά λόγω ασθένειας και να μην υπάρξει η παραμικρή αντίδραση. Στην Ευρώπη, αντιθέτως, είναι σαν να κρίνεσαι από την αρχή καθημερινά. Ο λογαριασμός έρχεται κάθε βράδυ και την αδιαθεσία ή την αδυναμία να ολοκληρώσεις κάτι σωστά τις πληρώνεις ακριβά. Το αποτύπωμα της άτυχης στιγμής δεν υπάρχει περίπτωση να μην το νιώσεις στο χειροκρότημα.
— Στην περίπτωσή σας, πάντως, οι Αμερικανοί δεν έχουν τσιγκουνευτεί ποτέ τις φιλοφρονήσεις. Τύπος και κοινό βλέπουν στο πρόσωπό σας την επόμενη μεγάλη σταρ της Mετροπόλιταν.
Εισπράττω την αγάπη που μου δείχνουν, αλλά δεν θεωρώ τη Mετροπόλιταν την κορυφαία στιγμή της καριέρας μου, γιατί και στο τελευταίο, πιο απόμακρο και μικρό θέατρο του κόσμου να τραγουδώ θα είναι για μένα σαν να πατώ σε αυτήν τη συγκλονιστική σκηνή της Νέας Υόρκης. Δεν παραπονιέμαι ποτέ, όπου κι αν βρίσκομαι, γιατί ακόμα και η πιο μικρή σκηνή προσθέτει ένα σημαντικό πλάνο στο ταξίδι που ξεκίνησα πριν από δέκα χρόνια.
— Έπειτα από μία δεκαετία θριάμβων μάθατε τουλάχιστον πώς πρέπει να συμπεριφέρεται μια ντίβα της όπερας;
Είναι τρομερό το ότι αυτός ο όρος, που μόνο τη Μαρία Κάλλας ή την Άννα Νετρέμπκο μπορεί να περιγράψει απολύτως, χρησιμοποιείται πια για τις γυναίκες που έχουν τρομακτικές απαιτήσεις, είναι αγενείς, φέρονται σαδιστικά στο περιβάλλον τους. Καλύτερα να μη με αποκαλούν «ντίβα», γιατί ξέρω τι κρύβεται πίσω από αυτόν τον όρο σήμερα.
— Με τη Νετρέμπκο συνυπάρχετέ συχνά στη Νέα Υόρκη.
Η Άννα είναι συγκλονιστική προσωπικότητα και τραγουδίστρια. Πολύ λίγες γυναίκες μπορούν να υποστηρίζουν όλους αυτούς τους ρόλους μαζί. Μαγειρεύει συγκλονιστικά, έχει το δικό της attitude στο ντύσιμο, διοργανώνει κορυφαία πάρτι στη Νέα Υόρκη, τρώει, πίνει και γεύεται τη ζωή χωρίς να στερηθεί το παραμικρό, έχει μια υπέροχη οικογένεια και συγχρόνως, όταν ανοίγει το στόμα της, βγαίνει αυτή η θεία φωνή.
— Τι προτιμάτε να λένε για σας οι συνεργάτες σας: ότι φωνή σας ήταν κρυστάλλινη κάθε βράδυ ή ότι υπήρξατε αρκετά συνεννοήσιμη;
Υπάρχει συνεννοήσιμη τραγουδίστρια της όπερας; (γέλια). Ξέρετε, η τέχνη δεν μπορεί να σε σώσει, μπορεί να σε κάνει καλύτερο άνθρωπο μόνο αν αυτά τα στοιχεία υπάρχουν μέσα σου. Η επαφή με την τέχνη μεγεθύνει τα πάντα, τα καλά, αλλά και τα πιο κακά στοιχεία σου. Δυστυχώς, αυτό που καμιά φορά εισπράττω είναι μια δυσαρέσκεια από τους ανθρώπους που τραγουδούν δίπλα μου για το μέγεθος της φωνής. Κάποιοι δεν το αντέχουν, αλλά δεν μπορώ να κάνω κάτι. Η Άννα (Νετρέμπκο), για παράδειγμα, λέει συνεχώς ότι η σκηνή είναι ένας μικρός πόλεμος, όπου ο ένας δοκιμάζει τα όρια του άλλου και σπρώχνει τον «συνομιλητή» του στο μάξιμουμ της απόδοσής του. Κι αυτό δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμο απ’ όλους…
Εθνική Λυρική Σκηνή – Ρεσιτάλ Ανίτα Ρατσβελισβίλι
Ρωμαϊκή Αγορά
18/7, 20:30
Μουσική διεύθυνση: Λουκάς Καρυτινός
Με την ορχήστρα της ΕΛΣ
Το ρεσιτάλ δεν είναι ανοιχτό για το κοινό. Οι θέσεις θα δοθούν στους επικεφαλής των υγειονομικών μονάδων και κρατικών δομών για την ακούραστη εργασία και αφοσίωσή τους στην αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης.
Η συναυλία θα μεταδοθεί ζωντανά σε όλον τον κόσμο μέσω του nationalopera.gr, του digitalculture.gov.gr, του καναλιού της ΕΛΣ στο YouTube και της σελίδας της ΕΛΣ στο Facebook.
Η ζωντανή μετάδοση θα υλοποιηθεί με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της ΕΛΣ.
